Vegan materialen: duurzaam of niet?

De negatieve impact van de leerindustrie op de mens, dier en planeet, en de groeiende populariteit van het veganisme (en vegetarisme) onder consumenten, zorgt ervoor dat modebedrijven steeds vaker op zoek gaan naar alternatieven voor leer en andere dierlijke materialen. Dit zijn zogenaamde vegan materialen, zoals vegan leer. Maar zijn deze materialen per definitie ook duurzaam? Het simpele antwoord is: Nee. Wel kunnen we stellen dat vegan leer als vervanging van dierlijk leer relatief duurzamer is. Hoe dit zit, lees je in dit blog.

Dit blog is geschreven door Demi Karijowiredjo. Zij werkte eerder voor Fashion for Good en schrijft haar afstudeerscriptie over CSR communication of environmental practices. Eindredactie Nanette Hogervorst.

Dit artikel in het kort:

Vegan materialen in de mode-industrie zijn alle stoffen en materialen waarvoor geen dieren zijn gebruikt. Hieronder vallen dus stoffen als vlas, (biologisch) katoen, maar ook (gerecyclede) polyesters en andere stoffen van plastic. Doordat het gebruik van dieren wordt vermeden, wordt zoveel mogelijk dierenmishandeling voorkomen. Het stempel vegan zegt alleen niet direct iets over de impact van een kledingstuk op het milieu, noch geeft het een garantie op goede arbeidsomstandigheden. Om zeker te weten dat jouw vegan kledingstuk ook echt duurzaam is, zal je dit dus separaat moeten checken. Wel kunnen we zeggen dat specifiek vegan leer – veelal gemaakt van plasticsoorten – als vervanging van regulier dierlijk leer relatief duurzamer is. Dit is omdat nepleer twee keer minder zoveel energie verbruikt en slechts maar een derde van het milieu-impact heeft die (koeien)leer heeft (Choi & Lee, 2021; Global Fashion Agenda, 2017)

Wanneer je niet vegan bent, dan voelt vegan leer van plastic wellicht niet als een betere keuze. Begrijpelijk, je kan dan kijken naar merken die aantoonbaar op diervriendelijke wijze te werk gaan, alternatieven gebruiken als ‘appelleer’ én die natuurlijk rekening houden met arbeidsomstandigheden in de keten.

Wat is veganisme en waarom zijn mensen veganist?

Wanneer we het hebben over vegan materialen willen we eerst weten wat veganisme eigenlijk is: ‘In het algemeen wordt veganisme gezien als een inzet voor het welzijn van dieren, mensen en de gehele planeet (Rosenfeld, 2018)’. Niet gek dus dat we veganisme associëren met bewust en duurzaam.

De meest voorkomende reden waarom mensen vegan worden, is vanwege het morele motief om zo veel mogelijk dierenmishandeling te voorkomen. In de praktijk betekent dit dat er bewust zo veel mogelijk producten worden geconsumeerd waarbij géén dieren gebruikt zijn tijdens de productie (Beck & Ladwig, 2020).

Dierenleed in de mode-industrie: waar hebben we het over?

Volgens het Animal Welfare in Fashion rapport van FOUR Paws (2020) wordt er alleen al in de wol-, bont- en leerindustrie jaarlijks meer dan twee miljard (!) dieren gebruikt. Leer (en bont) worden vervaardigd in een fokkerij, waarin dieren zich bevinden in schokkende omstandigheden. Ze worden wreed behandeld in kleine kooien en achteraf op een gruwelijke manier geslacht (Choi & Lee, 2021). Ditzelfde kan ook worden gezegd over wol. Luc Last, mede-eigenaar van Meervilt, vertelt hierover in een artikel door OneWorld. Voor dons en veren, wat veel in jassen en dekbedden zit, komt het voor dat dieren levend geplukt worden. Dit is pijnlijk en kan tot verwondingen en stress leiden. En wat misschien niet iedereen zich beseft, dat zijderupsen doodgaan tijdens de productie van reguliere zijde.

Materialen in de mode van dierlijke materialen:

• Leer
• Zijde
• Dons
• Veren
• Vilt (gemaakt van wol)
• Verschillende soorten wol (geschoren van dieren)
• Zijde
• Bont (wist je dat bontkragen op winterjassen vaak van echt bont zijn?)
• Exotische huiden (zoals krokodillenleer)
• Lijm – bij het maken van sieraden wordt soms lijm gebruikt met daarin restanten van bot

Vegan materialen niet per definitie duurzaam

Nu steeds meer mensen een vegan lifestyle aannemen, zien we dat met name alternatieve materialen voor leer het stempel ‘vegan’ krijgen. Het gaat dan inderdaad om stoffen waarvoor geen dierlijke materialen worden gebruikt – en dierenmishandeling zoveel mogelijk wordt voorkomen. En dat is goed. Waar het dan toch op ethisch vlak wringt, is dat het woord ‘vegan’ een bewuste en duurzame associatie opwekt. Hierdoor wordt het product aantrekkelijker om te kopen voor de steeds bewust wordende consument. In praktijk blijkt echter dat producten van vegan materialen lang niet altijd goed zijn voor het milieu en ook niet per definitie garant staan voor goede arbeidsomstandigheden. Wil je dus zeker weten dat jouw mode-item niet alleen vegan is maar ook duurzaam is, dan zal je dat dus separaat moeten checken.

Check de arbeidsomstandigheden

Als je het belangrijk vindt dat mensen goed worden behandeld in de productieketen, check dan of je aanwijzingen kunt vinden dat een kledingmerk goede arbeidsomstandigheden waarborgt. Is een kledingmerk bijvoorbeeld aangesloten bij de Fair Wear Foundation? Zijn de stoffen misschien gecertificeerd op ‘mens’? Bezoekt het merk haar productielocaties wellicht zelf? Heeft het merk goed overzicht op wat er in haar productieketen speelt en kan zij dit onderbouwen? Wanneer een merk deze of tenminste één van deze vragen positief kan beantwoorden, dan is in de productieketen van het merk dus niet alleen gelet op het voorkomen van dierenmishandeling, maar ook op goede arbeidsomstandigheden.

Check de impact op het milieu

Alle stoffen waar geen dieren voor worden gebruikt zijn vegan. Als merken dus gebruik maken van vegan en duurzame materialen, zoals als biologisch (gecertificeerd) katoen, vlas, tencel of bijvoorbeeld gerecyclede materialen, zit je wat betreft milieu dus helemaal goed!

Voor leer alternatieven zien we alleen nog vaak niet-duurzame materialen voorbij komen. Dit is vaak een gemixt of gecoat plasticsoort, bijvoorbeeld PU samen met PV, met als bestanddeel aardolie. De afbraak van PVC zorgt voor giftige bijproducten die jarenlang in het milieu zullen blijven. Daarbovenop worden er buitengewone hoeveelheden energie en aardolie vereist voor het produceren van PVC (Allary, 2021). Een ander nadeel is dat wanneer er wordt gekozen voor polyester stoffen als leer vervanger, het kledingstuk microplastic vezels, afstoot die onze oceanen vervuilen. Dit plastic komt vervolgens via dieren in onze voedselketen.

Vegan leer relatief duurzamer dan regulier leer

Ondanks dat vegan leer in veel gevallen niet gemaakt is van duurzame materialen, kunnen we toch stellen dat de impact van vegan leer relatief lager is dan dierenleer (Global Fashion Agenda, 2017). (Koe)leer en zijde blijken de meest schadelijke materialen voor het milieu. Door de productie hebben deze stoffen een enorm negatieve impact op de opwarming van de aarde, waterschaarste en andere milieueffecten.

Leer is bijvoorbeeld afhankelijk van de vee-industrie, welke verantwoordelijk is voor 14,5 procent van de jaarlijkse broeikasgassen uitstoot (Food and Agriculture Organization of the United Nations, z.d.) En in 2020 werd er 1,4 miljard dierenhuiden gebruikt in de wereldwijde leerproductie. Dit komt overeen met ongeveer één dier voor elke 5 mensen op de planeet (Textile Exchange, 2021). Om het even te illustreren: voor één handtas zijn er drie tot vier krokodillen nodig (Choi & Lee, 2021).

Fokkerijen, waar dierenleer (en bont) worden vervaardigd, hebben ook nog eens twee keer zo veel energie nodig dan het maken van nepbont en nepleer. Bij de productie van dierlijk leer wordt tevens gebruik gemaakt van chemische intensieve technieken. We hebben het hier dan uitsluitend over veedieren, dus koeien, schapen, geiten en buffalo’s. (Choi & Lee, 2021). Bovendien verbruiken de looiprocessen van leer zeer ongewone hoeveelheden water en produceren ze giftig afval, wat schadelijk is voor de lucht, de aardbodem en arbeiders (PETA, z.d.)

De onderstaande twee tabellen komen uit het 2017 Pulse of the Fashion Industry Rapport.

Note: These results were calculated using the Higg MSI Tools provided by the Sustainable Apparel Coalition. The Higg MSI Tools assess impacts of materials from cradleto-gate for a finished material (i.e. to the point at which materials are ready to be assembled into a product). The Higg MSI scores provided herein are for a single production stage within the Higg MSI scope (e.g. fiber or raw material) and do not provide a holistic view of the impacts involved with material production.”

Zijn alle dierlijke materialen taboe?

Voor SFGC is het antwoord nee. Wij zeggen niet dat dierlijke materialen, inclusief leer, per definitie taboe zijn. Wel is het belangrijk om te beseffen dat hoe mooi leer ook is, het een zeer negatieve impact heeft op het milieu. En als een merk claimt dat het gebruik van leer een zogenaamd ‘bijproduct’ is van de vee-industrie, het ook geen duurzame keuze is. Vee heeft simpelweg een veel te negatieve impact op het milieu – en zo dus ook de vee-industrie. Tegelijkertijd begrijpen we ook dat wanneer je niet vegan bent, die plastic vegan leren broek niet goed voelt. We willen immers niet bijdragen aan nog meer plastic in de wereld. Tevens is de impact van de afstoot van microplastics niet meegenomen in bovenstaande twee tabellen. Maar wat is dan wel een duurzame keus?

Ga voor een lange levensduur

Voor alle duurzame keuzes en materialen geldt, dat je bij aanschaf van een item naar de kwaliteit kijkt en bedenkt of je het écht voor langere tijd gaat dragen. Wanneer we een kledingstuk negen maanden langer dragen, verminderen we namelijk al onze Co2-uitstoot, water- en afvalgebruik met 20-30% (WRAP, Valuing our Clothes, 2017). Een belangrijke kanttekening is dat leer in dit onderzoek niet is meegenomen. Toch, op basis van de kennis die we nu hebben, is over algemeen altijd weer de conclusie dat een bestaand item langer gebruiken duurzamer is dan nieuw produceren.

Ga voor een zo milieu- en diervriendelijk productieproces

Daarnaast helpt het natuurlijk als je kiest voor stoffen van dierlijke materialen waarbij het productieproces zo milieu- en diervriendelijk mogelijk is. Hierbij kan je denken aan plantaardig gelooid leer en made-to-order tassenlabel monsak gebruikt alleen ‘gered leer’. Dit is leer dat modelabels anders zouden weggooien. Deze duurzame opties (inclusief goede arbeidsomstandigheden) in combinatie met een lange levensduur zijn wat SFGC betreft duurzame keuzes. Zo zou wat ons betreft een prachtige leren tas van een duurzaam merk een leven lang mee moeten gaan. Echter, hoeveel langer je een duurzaam geproduceerde leren tas minimaal zou moeten gebruiken om haar impact te compenseren, in vergelijking tot een ‘plastic vegan tas’, daar is zover wij weten nog geen onderzoek naar gedaan.

Ga voor innovatie en gerecycled

Innovatieve en meer duurzame opties dan leer ofwel synthetische vezels (zoals polyester), zijn leer vervangende  materialen van start-ups als het  Rotterdamse fruit leather. Zij maken fruitleer van afgedankt fruit. En het prachtige vegan tassenmerk OSIER gebruikt onder meer ‘appelleer‘ voor haar collectie. Verder kan je nog vegan opties overwegen als gerecycled polyester of plastic. Zo heeft MYoMY naast een tas van appeltjesleer, ook een vegan tas van rPET (gerecyclede plastic flessen).

Relevante certificaten voor vegan materialen

Certificaten zijn niet verplicht. Bedrijven zonder certificaat kunnen dus alsnog vegan zijn zolang er geen materialen worden gebruikt afkomstig van (levende of dode) dieren. Je zult dit dan alleen zelf moeten onderzoeken. Wanneer een merk is gecertificeerd is dit onderzoek voor jou gedaan. Wanneer we als SFGC partners beoordelen op duurzaamheid, dan kijken we onder meer of ze gebruik maken van (één) van deze certificaten.

Vegan certificaten:

• PETA-Approved Vegan
• The Vegan Trademark

Dier- en milieuvriendelijke certificaten:

• Responsible Down Standard
• Responsible Wool Standard
• LEATHER STANDARD by OEKO-TEX®
• Leather Working Group

Hoe verzorg je vegan materialen? (zodat zij langer meegaan)

De meeste leer alternatieven nog gemixt met een plasticsoort. Vaak is het genoeg om met een nat doekje vegan leer schoon te maken (Gopal, 2020). Over het algemeen kun je stellen dat goede kwaliteit vegan leer, net zoals dierlijk leer, lang meegaat en mooi blijft. Het ‘gedragen’ karakter wat zo kenmerkend is voor dierlijk leer, dat kent vegan leer uiteraard niet. Let op: de kwaliteit van vegan leer kan per merk wel erg verschillen en heeft dus invloed op hoe lang het product meegaat.

Duurzame innovatie

Momenteel zijn er verschillende innovaties die zich focussen op het maken van vegan leer. De onderstaande voorbeelden zijn innovaties die onderdeel zijn van het Innovatie Platform van Fashion for Good. Van de meeste van de onderstaande voorbeelden kun je ook een stukje bewonderen in het museum – waar je toegang tot hebt met de Sustainable Fashion Gift Card.

Phool

Phool gebruikt bloemen afval om een bio-leer te maken wat Fleather heet. Het bloemen afval is afkomstig van tempels en moskeeën in India, dus dit product is een mooie oplossing om dit bloemenafvalprobleem op te lossen.

Frumat

Frumat is een Italiaanse startup die appelschillen en -klokhuizen gebruikt om een vegan alternatief van leer te maken. Het materiaal (appelpectine) is een industrieel afvalproduct, wat gerecycled en natuurlijk geverfd wordt. Leuk om te weten: Tommy Hilfiger heeft een schoen gemaakt van dit leer alternatief.

Ecovative

De New Yorkse startup Ecovative ontwikkelt leer gemaakt van de wortelstructuur van paddenstoelen (mycelium). Mycelium wordt gegroeid in maar liefst negen dagen. Kortgeleden heeft Ecovative ook een partnership gesloten met Bestseller en PVH Corp., met het doel om over een paar jaar producten (accessoires, schoeisel, riemen etc.) op de markt te brengen die gemaakt zijn van mycelium leer.

BIOPHILICA

London startup BIOPHILICA transformeert groen afval verzameld van parken en tuinen in een vegan leersoort genaamd Treekind. Dit alternatief is, plastic-vrij en je kunt het recyclen tot groenafval of tot nieuw Treekind materiaal. Momenteel zit deze startup nog in het onderzoek en ontwikkeling fase.

Lignopure

Lignopure is een Duits bedrijf die gebruikt maakt van een ingewikkelde technologie om een leer alternatief te produceren. Het materiaal dat gebruikt wordt is lignine, een biologisch afbreekbare afvalproduct van de pulp- en papierindustrie. Lignine is een van de meest voorkomende organische materialen in de wereld.

Wil je (nog) meer weten? Dan vind je in deze lijst alle bronnen die we voor dit artikel hebben gebruikt.

Meer SFGC pioniers die gebruik maken van vegan leer